สาเหตุและอาการของช่องคลอดแห้ง: ปัญหาที่ไม่ได้เกิดแค่ในวัยหมดประจำเดือน ตอนที่ 1

ความเข้าใจดั้งเดิม เมื่อพูดถึงอาการช่องคลอดแห้ง เรามักนึกถึงความเหี่ยวแห้งจากการขาดฮอร์โมนในหญิงวัยหมดระดู หรือ วัยทอง แต่ในความเป็นจริงแล้วไม่ได้เป็นอย่างนั้น

ในปัจจุบัน การศึกษาทางการแพทย์พบว่า ภาวะช่องคลอดและปากช่องคลอดแห้ง หรือที่เรียกว่า Vulvovaginal atrophy (VVA) นั้น พบได้ในหลายกรณีกว่านั้นแต่มักไม่ได้รับการรายงาน   สาเหตุหลักเกิดจากระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนที่เนื้อเยื่อช่องคลอดลดลง  และพบว่าสามารถเกิดกับผู้หญิงทุกวัยในช่วงชีวิตหนึ่งเมื่อมีการขาดฮอร์โมนเอสโตรเจน  โดยร้อยละ 50 พบในหญิงวัยหมดระดู

อาการของภาวะช่องคลอดแห้ง ได้แก่

• รู้สึกร้อน ๆ แสบแห้ง ระคายเคืองในช่องคลอด
• ขาดน้ำหล่อลื่น และเจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์  เลือดออกหลังมีเพศสัมพันธ์
• ปัสสาวะบ่อย รู้สึกร้อน ๆ แสบขณะปัสสาวะ  ปัสสาวะเล็ด  กลั้นปัสสาวะไม่ได้
• ช่องคลอดอักเสบ  เป็นตกขาวบ่อย เป็น ๆ หาย ๆ และหายยาก  เนื่องจาก ในช่วงวัยเจริญพันธุ์ ผู้หญิงมีฮอร์โมนเอสโตรเจนปกติ   ช่องคลอดจะมีผิวชุ่ม หนาและมีลูกคลื่น พอเข้าวัยทอง จะขาดฮอร์โมนเอสโตรเจน จึงทำให้ผนังช่องคลอดจะบางลง ความยืดหยุ่นลดลง  เลือดที่มาเลี้ยงบริเวณช่องคลอดลดลง  การหลั่งน้ำหล่อลื่นลดลง  ภาวะความเป็นกรดลดลง กลายเป็นสภาวะด่างมากขึ้น สาเหตุเพราะขาดฮอร์โมนเอสโตรเจน ร่วมกับเซลล์ที่ผนังช่องคลอดลอก   ทำให้ช่องคลอดมีความเป็นด่างมากขึ้น ซึ่งเป็นสภาวะที่แบคทีเรียชนิดดี  lactobacilli ที่คอยปกป้องช่องคลอดนั้นอยู่ไม่ได้  ทำให้มีการเติบโตของแบคทีเรียก่อโรคต่าง ๆ ทำให้ช่องคลอดติดเชื้อได้ง่ายและบ่อย

เมื่อตรวจภายในแล้วจะพบว่า

1. ช่องคลอดสีซีด แห้ง อาจพบจุดเลือดออก   ลูกคลื่นของช่องคลอดหายไป  ปากมดลูกอาจแบนแนบไปกับช่องคลอด
2. หากต้องการวินิจฉัยชัดเจนขึ้น  สามารถตรวจภาวะกรดด่าง จะพบความเป็นด่าง โดย  ค่า pH จะมากกว่าหรือเท่ากับ 4.6
3. เมื่อตรวจปัสสาวะ มักพบมีเม็ดเลือดแดงปนเปื้อน  ( ในสตรีวัยหมดระดู เมื่อตรวจสุขภาพประจำปี ผลตรวจปัสสาวะมักมีเม็ดเลือดแดงปนเปื้อน  หากได้ตรวจวินิจฉัยแยกโรคของทางเดินปัสสาวะไปแล้ว  ก็มักจะเป็นจากภาวะช่องคลอดแห้ง )

สาเหตุของภาวะช่องคลอดแห้ง

• ระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนในร่างกายที่ลดลงตามวัย   ซึ่งในวัยก่อนหมดประจำเดือน ระดับฮอร์โมนเอสโตรเจน อยู่ที่ 10-800 pg/ml ปริมาณแตกต่างตามระยะของรอบเดือน แต่เมื่อเข้าสู่วัยหมดประจำเดือน ระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนมักน้อยกว่า 30 pg/ml และแหล่งของเอสโตรเจนจะมาจากเอสโตรเจนชนิด E1 มากกว่า ซึ่งถูกเปลี่ยนมาจากส่วนของไขมันที่สะสมบริเวณท้องแขน  ต้นขาและพุงหรือหน้าท้อง
• ระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนลดลงจากผลข้างเคียงของยา ได้แก่

• การใช้ยาเคมีบำบัดในการรักษามะเร็ง ในบางรายส่งผลให้รังไข่ทำงานล้มเหลว  เกิดการขาดฮอร์โมนเอสโตรเจน และพบปัญหาช่องคลอดและปากช่องคลอดแห้งตามมา  มีการเก็บข้อมูลพบปัญหานี้ในผู้ป่วยมะเร็งเต้านมที่ผ่านการให้ยาเคมีบำบัด ร้อยละ 23-61
• การให้ยาซึ่งมีกลไกต้านฮอร์โมนเอสโตรเจนในการรักษาบางโรค เช่น เยื่อบุมดลูกเจริญผิดที่  , ถุงน้ำช็อคโกแลตที่รังไข่  ( เยื่อบุมดลูกเจริญผิดที่ซึ่งพบที่รังไข่ ) , การฉีดยาเพื่อลดขนาดก้อนเนื้องอกมดลูกก่อนการผ่าตัด   ซึ่งอาจพบปัญหาช่องคลอดแห้งตามมาได้

การวินิจฉัยแยกโรคอื่นนอกจากภาวะช่องคลอดแห้ง

จำเป็นต้องพิจารณาเสมอก่อนการให้การรักษา เนื่องจากรักษาแตกต่างกัน

1. ภาวะช่องคลอดอักเสบจากการติดเชื้อ เช่น การติดเชื้อแบคทีเรีย  โปรโตซัว  เชื้อรา  ซึ่งอาจมีอาการแสบร้อน คัน ปัสสาวะขัดร่วมด้วย นอกจากการมีตกขาว
2. ระคายเคืองช่องคลอด จากการแพ้สบู่ทำความสะอาดจุดซ่อนเร้น หรือชุดชั้นในที่สวมใส่  หรือแผ่นอนามัย
3. ผื่นผิวหนังบริเวณปากช่องคลอดและช่องคลอด
4. ระยะก่อนมะเร็งหรือมะเร็งช่องคลอด ปากช่องคลอด ซึ่งจะมีอาการแห้ง คัน ระคายเคืองเรื้อรังได้ ดังนั้น หากมีอาการ ควรปรึกษาแพทย์ เพื่อทำการตรวจร่างกายและวินิจฉัยก่อนเสมอ

ในตอนหน้าจะพูดถึง การรักษาภาวะช่องคลอดแห้ง กันต่อว่ามีวิธีใดบ้าง

ผู้เขียน:

พญ.ธิศรา  วีรสมัย

สูตินรีแพทย์  หัวหน้าศูนย์สุขภาพหญิง และ หัวหน้าศูนย์เวชศาสตร์ชะลอวัย

Smart Life Anti-aging Center รพ.พญาไท 1